ASP DERSLERİ

ASP NEDİR?

ASP, Server-Side Tabanlı bir dildir. Yani Sunucu tarafında yorumlanır. Ve bu sayede kimse kaynak kodlarınıza ulaşamaz...

Bu şöyle oluyor: Siz URL hanesine adresi girdiğinizde, bana falanca dosyayı bul, çağır ve yorumla diye bir istemde bulunuyorsunuz. (Bu durumda siz Client-Side yani istemci oluyorsunuz.) Server'da (Sunucu) kendisinden icra etmesini istediğiniz dosyayı arar bulur ve eğer bulursa, bu dosyayı hemen "asp.dll" adlı bir programa iletir. asp.dll'de aldığı bu dosyayı hemen yorumlamaz. Önce serverda bulunan, belki sizin de gözünüze çarpmıştır, "Global.asa" adlı dosyanın çalışıp çalışmadığına bakar.

Global.asa ne mi diyeceksiniz. Global.asa'da diğer asp dosyaları gibi aslında düz bir text dosyasıdır ama farkı şudur. ASP dosyalarının çalışma kurallarını belirler. Bu dosyayı sonra tekrar ele alacağız. Özellikle Counter ve Active User Konusunda...

Asp.dll önce gelen dosyada hangi script dilinin kullanıldığına bakar. Ve buna göre kendini hazırlar. Nereden mi anlar. Belki dikkatinizi çekmiştir. ASP veya Java dosyalarında. ScriptLanguage diye bir satır. İşte buradan anlar. Asp.dll sonra bu derlediği bilgileri, tamamen asp kodlarından ayrılmış, temiz bir halde browser'a gönderir. Bizde böylece sadece HTML kodlarını görürüz. ASP yazmak için iki dil kullanabiliriz.

Visual Basic ve Java Script... Fakat şu anda dünyada en geçerli olanı Visual Basic'tir. İşin bir ilginç yanı da şudur. Normalde Netscape ASP Scriptini yorumlayamaz. Ama bizim kodlarımızda böyle bir korkumuz yoktur. Çünkü niye. Hatırlayın bakalım niye? Umarım çoğunuz püf noktasını anlamıştır. Çünkü "asp.dll" Browser'a VB kodlarından tamamen arındırılmış, yorumlanmış, tertemiz bir HTML sayfası gönderir. Ve böylece bizim de acaba netscape'i olanda çalışacak mı diye bir korkumuz kalmaz.

STATİK SAYFA NEDİR?

Statik sayfa onu oluşturan kişinin ( webmaster ) bu sayfanın içeriğini bitirdiği tamamladığı ve kullanıcıların bu sayfaya her uğradıklarında aynı içeriği gördüğü sayfalardır. İçeriklerinin değişmesi için yeniden tasarlanılmaları gereklidir. Bu zaman ve iş gücü kaybına yol açan bir etkendir.

DİNAMİK SAYFA NEDİR?

İçeriği tamamı ile önceden belirlenmiş bazı kriterlere bağlı olarak değişen sayfaları dinamik sayfalar olarak adlandırabiliriz. Bu değişiklik sayfanın aldığı bazı girdilere göre olabilir.

ASP SAYFALARININ ÇALIŞMA İLKESİ

Şimdi, ilk ASP'mizi çalıştırdığımıza göre, biraz teknikten söz edebiliriz. HTML'in ziyaretçinin bilgisayarında çalıştığını biliyorsunuz; istemci Browser, sizin URL hanesine adını yazdığınız HTML dosyasını yine adresteki sunucu Web Server'dan ister. Web Server da bu dosyayı bulur ve içinde kayıtlı resim ve diğer unsurlarla birlikte istek sahibine gönderir. Fakat kimi zaman Server'a bize sadece bir dosyayı göndermesini değil, fakat bu dosyanın içinde kayıtlı komutlar varsa onları icra etmesini de bildirebiliriz. Bunu yapmanın bir yolu CGI programlarıdır. Bir diğer yolu ise ASP'dir. Web Server, kendisinden bir ASP belgesi talep edildiğinde, kendi kendine "Dur bakalım! ASP istendiği zaman hemen alıp göndermek yok, önce bunu ASP.DLL programına gönderelim.. Ondan sonra işimize devam ederiz!" der.

ASP.DLL, kendisine bir .asp dosyasının geldiğini görünce, hemen ASP'lerin Anayasası olan global.asa'nin çalışıp çalışmadığına bakar. global.asa, tıpkı diğer ASP dosyaları gibi bir düz yazı dosyasıdır ve ASP programlarının çalışma koşullarını düzenleyen kuralları içerir. (Bu dosyayı sırası gelince ele alacağız.) Yukarıdaki örnekte gördüğümüz gibi ASP dosyası hem HTML kodları içerir, hem de içinde bir Script diliyle yazılmış kodlar vardır. ASP'ye "program" özelliği kazandıran bu Script dili ile yazılmış kodlardır. ASP.DLL, önce gelen .asp dosyasında hangi Script dilinin kullanıldığına bakar ve bunun için gerekli ortamı oluşturur; yani bu Script dilini yorumlayacak programı çalıştırır; bu program Script'i yorumlar ve icra edilecek komutları icra eder; ASP.DLL, icra edilen komutlar, işletim sisteminin yardımını istiyorsa (örneğin bir veritabanından veri çekmek gibi, veya dosya sistemine bir dosya açtırmak, yazdırmak, sildirmek gibi) bu yardımın edinilmesini de sağlar. Bütün bu işlerin sonunda sizin yazdığınız HTML kodlarına ek yapmak (örneğin bir tablonun içini, çekilen verilerle doldurmak veya dosya sisteminden edinilen bir dosyanın içeriğini sayfaya aktarmak gibi) gerekiyorsa bu ekleri ASP.DLL yapar.

ASP.DLL, kendisine sevk edilen dosyayı satır satır okur ve önce dosyadaki ASP kodlarının gerektirdiği HTML değerlerini bulur; yani önce ASP icra edilir, gereği yerine getirilir. Sonra HTML bölümleri ile birleştirilip sonuçta sunucuya saf ve temiz bir HTML sayfası gönderilir. Bu sayfanın içinde bir satır bile ASP kodu bulunmaz. Eğer sayfanıza ziyaretçinin Browser'ında çalışması amacıyla Javascript veya VBScript kodları koydu iseniz, elbette bu kodlar HTML'in parçası olarak ziyaretçiye gidecektir. Fakat giden sayfada artık ASP'ye ilişkin hiç bir şey kalmamış olacaktır.

KİŞİSEL WEB SERVER KURULUMU (PWS , IIS)

ASP'nin Dili

ASP, bir teknolojidir. Kendi başına bir yazım kuralı yoktur. ASP tekniğini kullanabilmek için, ASP sayfasının talep edilmesi halinde ziyaretçiye gönderilmeden önce ASP.DLL'ye teslim edilmesi bu teknolojinin kullanılabilmesi için hemen hemen tek şarttır. Bunu, dosya uzantısını .asp yaparak sağlarız.

ASP.DLL ise, dünyada mevcut bütün Script dilleri ile verilecek komutları kabul edebilir. Sadece ASP.DLL'e sayfadaki kodların hangi dilde olduğunu söylemeniz gerekir. Bunu, ASP sayfasının birinci satırında yaparız. Örneğin ASP'ye VBScript dilini kullanmasını belirtmek için bu satırı şöyle yazarız:

<% @Language=VBScript %>

ASP sayfalarında genellikle VBScript, JavaScript ve JScript kullanılır. Ancak örneğin Perl dilinden türetilen PerlScript, PHP'den türetilen PHPScript de giderek ilgi çeken ASP dilleri arasına giriyor.

Bir ASP sayfası içinde farklı Script dilleri kullanılabilir.

Biz bu kitapçıkta örneklerimizi VBScript diliyle yazacağız.

YAZILIM KURALLARI

VBScript komutları, anahtar kelimeleri ve değişken adlarının büyük harf-küçük harf olması önemli değildir. Yani yukarıdaki ifadelerden birini şu biçimlerden birinde yazabilirdik; kodumuz yine de çalışırdı:

For fontBoyut = 1 To 7

FOR FONTBOYUT = 1 TO 7

for fontboyut = 1 to 7

Fakat... Bu demek değildir ki, VBScript ile kodlamanın kendi gelenekleri yok! VBScript'çiler genellikle komutların birinci harfini büyük yaparlar: For gibi. Değişken adlarında ise kendinize anlamlı gelen bir biçim tutturabilir ve öyle devam edebilirsiniz.

Eğer bir kod satırı çok uzun geliyor ve daha sonra anlaşılması imkansız derecede uzuyorsa, bu satırı alt çizgi (_) ile aşağı satırda devam ettirebilirsiniz. Örnek:

<%

If degisken1 > 1 And _

               değisken1 < 10 Then

%>

DEĞİŞKENLER

İyi programcılık değişkenlerin önceden beyan edilmesini gerektirir. Bunu DIM komutuyla yaparız. DIM, Dimension (boyutlandır) kelimesinden kısaltılmıştır. Pek akıllıca görünmese de bu komut, bilgisayarın değişken yeri olarak bir bellek alanının boyutunu belirtmesini sağlar.

Değişkenlere verilecek ismimlerin anlaşılır olması programın okunulurluğunu kolaylaştırır. Ayrıca değişken tanımlamaları ile ilgili bazı kurallar mevcuttur. Bu kurallar aşağıda verilmiştir:

1- Değişken ismi bir harf ile başlamalıdır
Ad1,Ad2 şeklinde değişken tanımı yapılabilir fakat 1Ad veya 2Ad kullanımı yanlıştır.

2-Değişken isminde boşluk bulunamaz. Bunun yerine alt çizgi karakteri kullanılabilir.
Adi_Soyadi doğru bir kullanım fakat Adi Soyadi gibi arasında boşluk içeren değişken tanımı yapılamaz.

3-Değişkene verilecek isim Vbscript komutlarını içeremez
Dim bir değişken ismi olamaz.

4-Değişken ismi 255 karakterden fazlada olamaz.

<%
DIM Gun, Ay, Ogrenci, Not
Gun = "Pazartesi"
Ay = "Ocak"
Ogrenci = "Necip"
Not = 5
%>

Bir ASP sayfasının birinci satırı olarak

<% OPTION EXPLICIT %>

yazarsanız VBScript DIM komutuyla belirlenmemiş değişken kullanmanıza izin vermez; kullanırsanız hata verir ve durur. Bu ifadenin işinize çok yarayacağı bir diğer nokta, kodda değişken adını yazarken hata yapmanızı önlemektir. VBScript sizin hata yaptığınızı bilemeyeceği için yanlış kelimeyi yeni bir değişken sayacaktır. Değer atamadığınız bu yeni değişkeni kullandığınız yerlerde ya programınız hata verir, ya da kendisine doğru görünen işlemler yapar, fakat beklediğiniz sonucu elde edemezsiniz. OPTION EXPLICIT, yanlış yazdığınız değişkeni yeni değişken sayarak önceden tanımlanmamış değişken kullandığınızı düşünerek, duracaktır.

DİZİ DEĞİŞKENLERİ

VBScript'in kullanılmaya hazır bir çok fonksiyonu vardır; bunlardan biri olan Array ile, kolayca dizi değişken oluşturabiliriz. Diyelim ki, Gunler(7) dizi-değişkenini gün adları ile doldurarak oluşturmak istiyoruz:

<%

Dim Gunler = Array ("Pazartesi" , "Salı" , "Çarşamba" ,

"Perşembe" , "Cuma" , "Cumartesi", "Pazar")

%>

ile hem dizi-değişkeni oluşturabiliriz; hem de değerlerini atayabiliriz. Bu suretle oluşturduğumuz dizi değişkenin üyelerine daha sonra sıra numaraları ile atıfta bulunabilirsiniz. Örneğin:

<%=Gunler(6)%>

bize Pazar'ı verir. Neden? Çünkü hayatlarının büyük bölümünü penceresiz ortamlarda geçiren kişiler olan dil asarımcıları, sayı saymaya biz normal insanlar gibi 1'den değil 0'dan başlarlar; dolayısıyla Gunler dizi-değişkeni Gunler(0)'dan başlar!

REDİM :

Bazen elinizde eleman sayısı değişen bir data girdisi olabilir bu gibi durumlarda kullanılacak dizinin boyutuda değişken olabilir. Programınızın herhangi bir yerinde kullanılan bir diziyi yeniden boyutlandırma ihtiyacı duyulursa Redim keyword ü kullanılabilir böylece programımızın çalışması esnasında dizimizi yeniden boyutlandırabiliriz. Ancak unutulamaması gereken bir nokta bir dizi yeniden boyutlandırıldığında içerdiği eski datalar dizi içerisinden atılıır. Bir dizi içerisinde bulunan eski veriler kullanılmak isteniyorsa prereserve keywordu kullanılabilir.

ÇOK BOYUTLU DİZİLER

Bazı uygulamalarda matris yapısında dizi tanımlamalarına ihtiyaç duyulabilir. Böyle durumlarda çok boyutlu dizi tanımları kullanılabilir. Çok boyutlu dizi tanımı kullanılacak dizinin boyutları verilmek süreti ile gerçekleştirilebilir.

Dim myarray(3,3)

Şeklinde bir tanımlama 3 X 3 boyutlarında bir dizi oluşturur bu diziye atama yapılmak istenildiğinde ise:

myarary(0,0)="test"
myarary(0,1)="deneme"
myarary(0,2)="test2"
myarary(1,0)="deneme2"
myarary(1,1)="111-23-4"
myarary(1,2)="Mustafa"

şeklinde atama yapılabilir

SABİT DEĞERLER

VBScript'te bir kere verdiğiniz değeri hiç değişmeyen unsurlar (değişken diyemezdik, değil mi?) vardır. Sabit değer, bütün ASP sayfası boyunca (hatta isterseniz, bütün site, yani Uygulama boyunca) değişmeden kalır. Bu değerleri Const (constant, sabit kelimesinden türetilme) komutuyla belirtiriz:

Const DolarDeger = 560780 

Const SirketinAdi = "Web Tasarım ve Site Onarım A.Ş."

Const Slogan = "Siteler ve Kırık Kalpler Onarılır"

VERİ TİPLERİ

1- Byte
1 Baytlık işaretsiz tamsayı tipidir. 0 ile 255 arasında değer alabilir.

2-Integer
2 Baytlık işaretli tamsayı tipidir. -32.768 ile 32.767 arasında değer alabilir.

3-Long
4 Baytlık işaretli tamsayı tipidir. -2.147.483.648 ile 2.147.483.647 arasında değer alabilir.

4-Long
4 Baytlık ondalık sayı tipidir. +- 3.402923 X 10 38 ile +- 1.401298 X 10-45 arasında değer alabilir.

5-Double
8 Byte lık ondalık sayı tipidir. +- 1.79769313486232 X 10308 ile +-4.94065645841247 X 10-324 arasında değer alabilir.

6-String
Karakter sınırı verilmezse 2 milyar karaktere kadar atama yapılabilen sayısal olmayan veri tipidir. Bu tip karakter sayısı +10 byte yer kaplar. String bir veri tipi oluşturmak için değişkene atanacak değer " " işaretleri içerisinde yer almalıdır.
Adi="Mehmet"

7-Date
8 byte yer kaplayan bu değişkene 1/1/100 ile 31/12/9999 arasındaki tarih ve 0:00:00 ile 23:59:59 arasındaki saat atmaları yapılabilir. Bu tipteki değişkenlere atama string veri tipinde olduğu gibi veya # # karakterleri arasında yapılabilir.
Dogum_tarihi=#19/08/1978#

8-Boolean
2 byte lık bir veri tipi olmasına rağmen sadece True veya False değerleri alabilir. Yani daha çok iki durumlu değişkenlerde kullanılır. Bu tipten tanımlanan değişkenlere direkt True veya False atanabileceği gibi sayısal değerlerde atanabilir.. Atanan sayı 0 ise False, değilse True kabul edilir.

Evli=True
Evli=1

VERİ TİPİ DEĞİŞTİRME İŞLEMLERİ

Bazen program içerisinde atnımlanmış veya içeriğine bir değer atanmış bir tipdeki değeri başka bir tipe değiştirme ihtiyacı duyulabilir. Bir veri itpini bir değerden diğerine çevirmek için kullanılabilecek veri dönüşüm fonksiyonları aşağıda verilmiştir.

Ccur (ifade) arantez içinde verilen ifadeyi Currency veri tipine dönüştürür.

Cdbl (ifade) arantez içinde verilen ifadeyi Double veri tipine dönüştürür.

Cint (ifade) arantez içinde verilen ifadeyi Integer veri tipine dönüştürür.

Clng (ifade) arantez içinde verilen ifadeyi Long veri tipine dönüştürür.

CVar (ifade) arantez içinde verilen ifadeyi Variant veri tipine dönüştürür.

CBool (ifade) arantez içinde verilen ifadeyi Booolean veri tipine dönüştürür.

CByte (ifade) arantez içinde verilen ifadeyi Byte veri tipine dönüştürür.

CDate (ifade) arantez içinde verilen ifadeyi Date veri tipine dönüştürür.

CInt

Ne iş yapar: Herhangi tipteki geçerli bir ifadeyi integer alt tipine dönüştürür.
Söz dizimi: CInt(ifade)

Örnek:
mystr = "12"
myint = CInt(mystr)/3 'myint değişkeninin değeri : 4

CStr

Ne iş yapar: Herhangi tipteki geçerli bir ifadeyi integer alt tipine dönüştürür.
Söz dizimi: CStr(ifade)

Örnek:
myint = 41
mystr = CStr(myint) + " kere maşallah" 'mystr değeri : "41 kere maşallah"

CDate

Ne iş yapar: Herhangi tipteki geçerli bir ifadeyi integer alt tipine dönüştürür.
Söz dizimi: CDate(ifade)

Örnek:
mystr = "Ekim 12, 1998" ' sunucu sistemin saat/tarihi İngilizce ise değişir.
mydate = CStr(mystr) 'mydate değeri : 12.10.1998

VarType

<%
degisken_1 = 12
degisken_2 = "Ben sendeyim sen bendesin Rüveyda..."
degisken_3 = #08-12-2000#
response.write vartype(degisken_1) 'sayfaya 2 yazar
response.write vartype(degisken_2) 'sayfaya 8 yazar
response.write vartype(degisken_3) 'sayfaya 7 yazar
%>

TypeName

Pi=3
Tarih=#10/10/1998#
Test="Selam Millet"
Response.write TypeName (pi) ‘Sayfaya byte yazar
Response.write TypeName (tarih) ‘Sayfaya date yazar
Response.write TypeName (text) ‘Sayfaya text yazar

TEST FONKSİYONLARI

VBScript'te kullandığımız bazı değişkenlerin o andaki durumu, programımızın akışını kontrolde kullanacağımız bilgiyi sağlayabilir. Sözgelimi bir değişkenin değeri boş ise, ziyaretçimizin formu tam olarak doldurmadığını düşünebiliriz. VBScript, bize değişkenlerin durumunu sınamamız için bazı özel fonksiyonlar sağlar. Bu özel fonksiyonlardan dönen değer True (doğru) veya False (yanlış) olur; doğru sonucun değeri -1, yanlış sonucun değeri ise 0'dır:

IsArray	Bir değişkenin dizi-değişken (Array) olup olmadığını sınar.
IsDate	Bir değişkenin değerinin tarihe (Date) çevrilip çevrilemeyeceğini sınar.
IsEmpty	Bir değişkenin tanımlanıp değer atanmış olup olmadığını sınar.
IsNull	Bir değişkenin geçerli bir değer tutup tutmadığını sınar.
IsNumeric	Bir değişkenin sayı olarak işleme tabi tutup tutulamayacağını sınar
IsObject	Bir ifadenin geçerli bir ActiveX veya OLE nesnesine referansta bulunup bulunmadığını sınar.
TypeName	Bir değişkenin türünü belirtir.
VarType	Bir değişkenin türünü belirten sayıyı verir.

Şimdi ASP için gerekli VBScript bilgisi bu kadar değil tabiî. Ama bu, işe başlamamız için yeter. İlerde yeni VBScript komutları, veya fonksiyonları ile karşılaşırsak (ki size garanti ederim, karşılaşacağınızı!) onları orada kısaca ele alırız. Ama yukarıdaki VBScript bilgisi, her zaman lazım!

OPERATÖRLER:

Bir programlama dilinde veya scriptini kullanarak artimetik ve lojik işlemleri yapmak için gerekli operatörler bulunur. Vbscripte de bazı işlemler operatörlerle yapılırken bazıları ise fonksiyonlarla yapılır.

=                 Atama                             X = 5
+                 Toplama Print                    20+5 '25
-                 Çıkarma Print           10-5 '5
*                 Çarpma Print                     3*5 '15
/                  Bölme Print                       9/2 '4.5
\                  Tam Bölme Print                9\2 '4
&                 String Toplama Print "Bayram" & "paşa" 'Bayrampaşa
Ù                 Üst Print                          4Ù2 '16
Mod             Bölmede Kalan Print            5 Mod 2 '1
And Ve Print                                        5 And 17 21
Or Veya Print                                                7 Or 17 '23
Not Değil Print                                      Not &H1 '&HFFFE

Tesadüfî Sayı

Bilgisayarın matematik işlemlerde, özellikle istatistik hesaplamalarla kullanılması tesadüfî (rastlantısal) sayı üretmeyi gerekli kılmıştı. Fakat daha sonra bilgisayar oyunları bu işlemi adeta zorunla hale getirdi. Rastlantısal sayı, bir dizide tekrar etmesi belirli bir düzene tabi olmayan sayı demektir. Bilgisayar yokken, tesadüfî sayı tabloları matematikçiler tarafından uzun uğraşlarla üretilirdi.

VBScript, bu amaçla Visual Basic'in Randomize ve Rnd komutlarını almıştır. Randomize, tesadüfî sayı üretme sürecini başlatır; Rnd da bu sayıyı size verir. Kodunuzda bir yerde Rnd kullanacaksınız, ondan önce bir yerlerde mutlaka Randomize komutunun yer alması gerekir. Bunun bir uygulaması şu olabilir:

<% OPTION EXPLICIT %>

<HTML>

<%

Dim TesadufiSayi

Randomize

TesadufiSayi = Rnd

%>

<%=TesadufiSayi%>

</HTML>

Tam Sayı Elde Etmek için: Int ve Round

Tamsayi = Int(KesirliSayi)

INCLUDE FILE

Bu seçeneğimiz asıl olarak, herhangi bir ASP dosyamızı başka bir ASP dosyamıza dahil etmeye yarar.

STRİNG İŞLEMLERİ

UCASE AND LCASE
Ucase bir string içerisnde yer alan tüm karakterleri büyük karakterlere çevirmek için kullanılan bir fonksiyondur. Bu işlemin tam tersini yani bir string içinde yer alan karakterlerin tamamını küçük harflere çevirmeye yarayan fonksiyon ise Lcase fonksiyonudur. Örnek vermek gerekirse "Selam Millet" string verisini içeren değişken Ucase fonksiyonuna sokulduğunda yani :

yazi="Selam Millet"
Ucase(yazi) gibi bir işlemin sonucunda yazi değişkeni "SELAM MILLET" şekline dönüşür. Aynı değişken Lcase fonksiyonuna sokulduğunda ise sonuç "selam millet" olacaktır.

<% // Asp script bloğunun başladığını belirtir.
yazi="Selam Millet" // yazi değişkenine atama yapılıyor
response.write Ucase(yazi) // değişkenin içeriği büyük harfe dönüştürdü ve ekrana yazıldı.
response.write Lcase(yazi) // değişkenin içeriği küçük harfe dönüştürdü ve ekrana yazıldı.
%> // Script Bloğunun bitişi.

LEN
Bir stringin içeirsinde bulunan karakter sayısının bulunmasına ihtiyaç duyulduğunda Len fonksiyonu kullanılır. Kullanım şekli:
Len (string) şeklindedir.
Örnek vermek gerekirse:

<%
text="bunun içinde kaç karakter var"
sonuc=Len(text)
response.write sonuc
%>

Yukarıda ki örneği açıklayacak olursak text değişkenine içeriği "bunun içinde kaç karakter var" şeklinde bir değer atanıyor daha sonra len fonksiyonu kullanılarak bulunan değer yani stringin içerisnde yer alan karakter sayısı ki buna boşluklar (space ) de dahil sonuc adlı bir başka değişkene atanıyor en son satırda ise sonuc değişkenin içeriği ekrana yazılıyor.

LEFT AND RIGHT
Left ve Right fonksiyonları bir string içerisinden sağ veya soldan istenilen karakterin kopyalanmasını sağlamak amacı ile kullanılır. Bu string içerisinden seçilmiş bir parçanın kopyalanması gibidir. Aşağıda Left ve Right kullanımlarına ilişkin örnekler verilmiştir.

<%
test="Buradanekadarçokinsanvarmış"
soldan=Left(test,6)
sagdan=Right(test,6)
response.wrirte soldan
response.wrirte sagdan
%>

örneği açıklayalım ilk satırda test adlı değişkene test="Buradanekadarçokinsanvarmış" satıı ile bir atama gerçekleştiriliyor ikinci satırda kullanılan left(test,6) komutu ile test stringi içerisinde soldan başlanarak 6 adet karakter kopyalanıyor ve kopyalanan karakter soldan adlı değişkene atanıyor. Bu işlemin sonucunda soldan değişkeninin değeri soldan="burada" oluyor çünkü tüm yazı içerisinde soldan itibaren 6 karakter kopyalayacağımız left(test,6) ile belirtmiş oluyoruz. Aynı işelm right fonksiyonu içinde geçerki burada test verisi içinden gene 6 karakter kopyalıyoruz fakat bu işlem string içerisinde sağdan sola doğru yapılan bir haraket ile gerçekleşiyor. Bu işelmin sonucundada elde edilen değer sagdan değişkenine atanıyor. Sonuç itibarı ile sagdan değişkeninin içeriğide sagdan="varmış" oluyor. Son 2 satırda ise elde edilen bu değerler ekrana yazılıyor. (response.write kullanılarak)

MID
Bir string içerisinde belirli bir aralığı kopyalamak istediğimizde kullanabileceğimiz fonksiyon Mid fonksiyonudur. Genel kullanımı:
Mid(String , nereden_baslanacak , kaç_karakter_kopyalanacak) şeklindedir.
Bir örnek vererek daha iyi açıklamaya çalışalım.

test="Buradanekadarçokinsanvarmış"
sonuc=Mid(test,7,10)
response.write sonuc

test içersinde yer alan test="Buradanekadarçokinsanvarmış" text içerisinde 7. ci karakterden başlamak üzere toplam 10 karakter kopyalanarak sonuc adlı değişkene atanıyor sonuc değişkenin değeri ise "nekadarçok" şeklinde oluyor ve response.write kullanılarak sonuc ekrana (html data stream içerisine ekleniyor) yazdırılıyor.

INSTR
Instr fonksiyonu kullanılarak bir string dizisi içerisinde yer alan bir karakterin nerede yer aldığını (kaçıncı karakter olduğunu) bulmak mümkündür. Aşağıdaki örnek incelenirse Instrt fonksiyonunun kullanımı daha iyi anlaşılabilir.

strtext="HowLong"
karakter_nerede=Instr(strtext,"Long")

strtext değişkenine "HowLong" değeri atanmış ve instr fonksiyonu kullanılarak bu text içerisinde yer aldı düşünülen "Long" un nerede başladığı bilgisi karakter_nerede adlı değişkene atanmıştır. Burada karakter_nerede değişkeninin değer 4 olacaktır çünkü "Long" strtext içerisinde 4. cü karakterden itibaren başlamaktadır. Eğer aranılan text veya karakter bulunamaz ise Instr fonksiyoınu 0 değerini geri döndürür.

LTRIM, TRIM VE TRIM
Bu üç fonksiyon verilen bir textin sağında, solunda veya hem sağında hem de solunda kalan boşlukların atılmasını sağlamak için kullanılan fonksiyonlardır. Her üç fonksiyonda sadece tek bir parametre alırlar ki buda boşlukların kaldırılmak istenildiği text in tam kendisidir.

Ltrim textin solunda bulunan tüm boşlukları, Rtrim textin sağında bulunan boşlukları Trim ise textin hem sağında hemde solunda bulunan boşlukları çıkarmak için kullanılan bir fonksiyondur.

REPLACE
Gayet faydalı bir fonksiyondur. Uzun bir metin içerisindeki belirlediğiniz ifadeyi başka ifadeyle değiştirmenizi sağlar.

Söz dizimi: REPLACE(string, değişecek_olan, yerine_konulacak, başlangıç_indexi, değişiklik_sayısı, karşılaştırmakodu)

Parametreler:

String: İçinde değişiklik yapacağımız metindir.

Değişecek_olan: Metin içinde değiştirmek istediğimiz alt-dizgi (sub-string) dir.

Yerine_konulacak: Belirtilen alt-dizginin yerine konulacak ifadedir.

Başlangıç_indexi: Değiştirme işleminin, stringin kaçıncı karakterinden başlayacağıdır.

Varsayılan: 1

Değişiklik_sayısı: Çok açık. -1 yazılırsa bulunan tüm alt-dizgiler değiştirilir.

karşılaştırmakodu: VBTextCompare için 1, VBBinaryCompare için 0 yazılabilir.

Varsayılan 0.

Replace fonksiyonu şu şekilde de işlev yapar. REPLACE(string, değişecek, yerinekonulacak). Ancak fonksiyonun daha verimli kullanılabilmesi için tüm parametlerinin belirtilmesi gerekir. Örnekleri inceleyin, anlayacaksınız.

Örnek:

Dim mystr
mystr = "Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden"
Response.write replace(mystr, "Ağır", "Hızlı", 1, -1, 0)
' sayfaya "Hızlı ağır çıkacaksın bu merdivenlerden" yazar.
Response.write replace(mystr, "Ağır", "Hızlı", 1, -1, 1)
' sayfaya "Hızlı Hızlı çıkacaksın bu merdivenlerden" yazar.
Response.write replace(mystr, "a", "A", 1, -1, 1)
' sayfaya "Ağır Ağır çıkAcAksın bu merdivenlerden" yazar.
Response.write replace(mystr, "a", "A", 1, 2, 1)
' sayfaya "Ağır Ağır çıkacaksın bu merdivenlerden" yazar.

Replace fonksiyonu bir çok yerde yardımımıza yetişir. Örneğin bir formdan alınan içerikte yer alması muhtelemel istenmeyen ifadelerin ayıklanması sağlanabilir. HTML taglerinin kullanılması önlenebilir. Ve daha bir çok yerde REPLACE size büyük fayda sağlayacaktır.

STRING FONKSİYONU

VBScript ten yine evlere şenlik bir fonksiyon. Belirtilen sayıda karakterin tekrarını içeren string oluşturuyor.

Örnek:
Response.write STRING(5, "*") ' sayfaya "*****" yazar

SPLIT FONKSİYONU

Bir metinden belirlenmiş ayraçlar (delimiter) vasıtasıyla belirtilen sayıda alt-dizgi içeren 0 tabanlı, tek boyutlu dizi üretir.

Sözdizimi: SPLIT(ifade, ayraç, sayi, karşılaştırmakodu).
(Sayi yerine -1 yazılırsa tüm belirlenen tüm alt-dizgiler işleme tabi tutulur.)
Ne iş yaptığını anlamak için örnek yapalım.

Örnek:
Dim mystr, dizi(3)
mystr = "EvcilASP|Türkiye nin|ASP Bostanı"
dizi = SPLIT(mystr, "|", -1, 1)
Reponse.Write dizi(0) ' sayfaya "EvcilASP" yazar
Reponse.Write dizi(1) ' sayfaya "Türkiye nin" yazar
Reponse.Write dizi(2) ' sayfaya "ASP Bostanı" yazar

JOIN FONKSİYONU

Split fonksiyonuna göre zır işlemi yapar. Bir dizinin elemanlarını belirtilen ayraç ile birleştirip bir string üretir.

Sözdizimi: JOIN(ifade, ayraç)

Örnek:
Dim dizi(3), str, str2
dizi(0) = "Ben"
dizi(1) = "Sekizinci"
dizi(2) = "Henri"
str = JOIN(mystr, "|")
str2 = JOIN(mystr, " ")
Reponse.Write str ' sayfaya "Ben|Sekizinci|Henri" yazar
Reponse.Write str2 ' sayfaya "Ben Sekizinci Henri" yazar

MANTIKSAL İFADELER

İf - Then

VBScript'in vereceğiniz bir durumun bulunup bulunmadığını sınamasını sağlar. Genel yazım kuralı şöyledir:

If şart Then

               [şart doğru ise yapılacak işler]

Else

               [şart doğru değilse yapılacak işler]

End If

İf...then yapısının en son ve geniş kullanımı ise Elseif yapısı ile birden fazla şart içeren durumlardır.

<%
if method= "Faks" then
Response.Write "Lütfen Faks numaranızı giriniz "
Elseif method= "Email" then
Response.Write "Lütfen E-mail adresinizi giriniz"
Elseif method= "Telefon" then
Response.Write "Lütfen telefon numaranızı giriniz"
Else
Response.Write "Herhangi bir bilgi iletilmeyecektir"
End if
%>

Select Case

Olasılık sayısı artan daha karmaşık bir yapıda if...then yapısı karmaşık bir çözüm olacaktır. Böyle durumlarda Select...Case yapısı daha uygun bir çözüm olarak kullanılır . Aşağıda verilen örneğe göz atalım:

<%
Select Case Secim
Case "Faks"
Response.Write "Lütfen Faks numaranızı giriniz"
Case "Telefon"
Response.Write "Lütfen telefon numaranızı giriniz"
Case "E-mail"
Response.Write "Lütfen e-mail adresinizi giriniz"
End Select
%>

DÖNGÜLER

For..Next döngüsü

Programın bir işi belirli kere yapmasını istiyorsak, ona yapacağı işi bir sayaç değişkeniyle birlikte, For döngüsüyle bildiririz:

For sayaç = başlangıç To son Step adım

               ...yapılacak işler...

Next

While...Wend

Ne var ki, program mantığı bazen bize böyle açık ve seçik bir sayaç kurma imkanı vermez. Sayaç olarak kullanacağımız değer, programın başka bir bölümü tarafından üretiliyor olabilir. Veya bu değer ziyaretçi tarafından belirlenmiş olabilir. Özetle yapılmasını arzu ettiğimiz işin ancak sayaç bir değerden azsa, çoksa veya eşitse yapılmasını, bu durum değişirse durmasını isteyebiliriz. Bunu While (..iken) komutuyla yapabiliriz. While döngüsünü kullandığımız zaman sayacı bizim arttırmamız gerekir. Sözgelimi, yukarıdaki programın 7 günün tümünü ekrana yazmasını değil de, mesela gün sayısı 5'den küçük ise yazmasını istiyor olabiliriz. Bu durumda kodumuzda For.. Next arasında kalan bölümde şu değişikliği yapabiliriz:

While sayac <= 5

               Response.Write Gunler(sayac)

               Response.Write "<BR>"

sayac = sayac + 1

wend

Do..Loop

Do (Yap) komutu ile kuracağımız döngüler iki ayrı türde olabilir: bu döngü ile bir dizi komutu, bir koşul doğru iken veya doğru oluncaya kadar yaptırabiliriz. Bu yöntemlerden her biri iki ayrı şekilde yazılabilir. Bir koşul doğru iken bazı işlerin biteviye yapılmasını istiyorsak, Do While yöntemini kullanırız:

Do While koşul

               koşul doğru iken yapılacak işler

Loop

Bu ifade ile VBScript koşul doğru olduğu sürece istediğimiz işi yapacaktır. Buradaki Loop kelimesi, döngünün başa dönmesini sağlar. Bu yöntemden şu şekilde de yararlanabiliriz:

Do

               koşul doğru iken yapılacak işler

Loop While koşul

Burada, Loop komutu şartın hâlâ doğru olup olmadığını sınar ve doğru ise verilen işleri yapar; artık değilse bir sonraki satıra geçer. Döngünün bir şart gerçekleşinceye kadar bir işi yapmasını ise Do Until yöntemiyle sağlarız. Bu durumda döngü şöyle yazılır:

Do Until koşul

               koşul gerçekleşinceye kadar yapılacak işler

Loop

Bu ifade ile VBScript koşul doğru oluncaya kadar istediğimiz işi yapacaktır. Buradaki Loop kelimesi, döngünün başa dönmesini sağlar. Bu yöntemden şu şekilde de yararlanabiliriz:

Do

               koşul gerçekleşinceye kadar yapılacak işler

Loop Until koşul

For Each... Next

For...Next kullanımının özel bir türüdür. Bir dizi veya koleksiyon içerisinde kullanılır. (Koleksiyon nedir ? Daha detaylı olarak anlatılacaktır. ) For döngüsü dizi veya koleksiyon içerisinde kalan eleman sayısı kadar gerçekleştirilir. Aşağıda ki örneği inceleyebilirsiniz.

Dim eleman
Dim sehirler(2)
sehirler(0)="Ankara"
sehirler(1)="İstanbul"
sehirler(2)="Ordu"

For Each eleman In sehirler
Response.Write eleman & "<BR>"
Next

Kod Nasıl Çalışır ?
Döngü şehirler dizisi içerisinde yer alan her eleman ( Şehir için, her dizi elemanı ) için tekrarlanır. Eleman (şehir ) sayısı 3 olduğuna göre döngü 3 defa tekrarlanacak ve ekrana dizinin içerisinde yer alan elemanlar yazılacaktır

Döngüyü durdurmak isterseniz

Bir döngüden belirlediğiniz koşul gerçekleşsin-gerçekleşmesin çıkmanız gerekebilir. Bunu bir başka değişkendeki değişiklik zorunlu kılabilir. Bir döngüden çıkmak için Exit (çık) ifadesini kullanabilirsiniz. Bu ifade, döngünün yaptığı işler arasında, genellikle bir If deyimi ile birlikte yer alır. Örneğin:

For sayac = 1 to 10

               [..bir takım işler yap..]

               If Degisken1 > Degisken 2 Then Exit For

               [..bir takım işlere devam et..]

Next